VIVAT! VIVAT NOORTHEY! INTRODUCTIE VAN CRICKET, VOETBAL EN LAWNTENNIS IN NEDERLAND.

Al sinds het verschijnen van Pim Muliers klassieker Atletiek en Voetbal (1894) schrijft de vaderlandse (sport)geschiedeniscanon voor dat er voor het eerst gevoetbald werd in Haarlem (‘in den winter van 1879-80’), Amsterdam (1882-1883), Den Haag (1883) en Enschede (1885).

Deze studie van Jan Luitzen corrigeert dat beeld drastisch, aan de hand van de geschiedenis van de protestants-christelijke kostschool Noorthey (1820-1882) voor elitejongens in Veur (Zuid-Holland). Luitzen biedt bewijs voor de start in Nederland van cricket en hockey vanaf 1845 en van association-football vanaf 1854, met een concrete bewijsbrief van een kostschoolleerling voor een partijtje voetbal op 3 oktober 1864, op de speelweide bij Noorthey. Een passage uit deze van een datum voorziene brief van de 13-jarige Jan Cornelis Gulcher luidt als volgt:

‘Nu zal ik U eens vertellen wat er op Maandag geschied is. Toen in het begin van het eerste speeluur kwam de Engelse meester naar mij toe en zeide: “We play football today.” (…)

Dit spel is heel goed als het koud is, daar men een grote gommelestieke bal, die met leder omwonden is en bijna 3 palm middenlijn (= ongeveer 30 centimeter) heeft, moet voortschoppen, doch bij het eerste spel brak de bal en nu moet hij naar Londen om gemaakt te worden. Intussen spelen wij nu een ander spel, gandi (hockey) genaamd, dat bijna hetzelfde is maar waarbij men een gewone bal met stokken moet voortslaan.’

In zijn cultuurhistorische onderzoek ontzenuwt Luitzen meerdere hardnekkige mythes. Om er maar één te noemen: de vermeende start van H.F.C. in 1879. David van Lennep en Pim Mulier begonnen in het voorjaar van 1881 met hun cricketclubje Rood en Zwart, schakelden in het late najaar van 1881 over van cricket op rugby en in 1882/1883 - omgedoopt tot Haarlemsche Football Club - op association.voetbal.

   Kortom: Vivat! Vivat Noorthey! is een sporthistorische must-read.

Auteur

Jan Luitzen is werkzaam bij de opleiding Sportkunde (HvA) - track Sport, Management & Ondernemen - in Amsterdam. Hij publiceerde romans, sport(woorden)boeken en artikelen, onder meer in The International Journal of the History of Sport, De Moderne Tijd, Ex Tempore, Soccer & Society, Journal of Olympic History, Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring ‘De Oranjeboom’, Achilles, de SPORTWERELD, Hard Gras en De Muur.

  Samen met Wim Zonneveld schreef hij de studies Kicksen en wickets. Van cricket naar voetbal in Nederland 1845-1888 (special Hard Gras 2017) en Hoe voetbal verscheen in Nederland. Rood en Wit, H.F.C., H.V.V. en hun kornuiten, 1880-1910 (special de SPORTWERELD, 2018).

Op 23 november 2020 - zijn 60e verjaardag - promoveerde taalkundige Luitzen als historicus aan de Radboud Universiteit in Nijmegen op het proefschrift Engels moest het zijn. Een cultuurhistorische analyse van de introductie van cricket, voetbal en lawntennis in Nederland en de rol daarbij van jongenskostschool Noorthey en haar alumni, 1820-1886. Van deze dissertatie is Vivat! Vivat Noorthey! een ingekorte en bewerkte handelseditie.